สุ้มเสียงการสนทนากันระหว่างนักวิจัยกับทีมงานถ่ายทำวีดีโอในรถตู้ขณะที่กำลังเดินทางไปถ่ายทำสารคดีเกี่ยวกับการเลี้ยงผึ้ง ซึ่งผมรับหน้าที่ในการถ่ายภาพนิ่ง ทำให้ได้ยินชื่อของ “สบู่ดำ” เป็นครั้งแรกเมื่อกลางปี พ.ศ.๒๕๔๙ ประเด็นที่พวกเขากำลังสนทนากันนั้นกล่าวถึงพืชที่กำลังอยู่ในกระแสสร้างความฮือฮาในวงการเกษตร เพื่อนำเอามาใช้ในการผลิตน้ำมันไบโอดีเซล ชื่อของสบู่ดำทำให้ผมนึกย้อนกลับไปถึงเนื้อหาในวิชาวิทยาศาสตร์สมัยที่เรียนในระดับมัธยมต้น จำได้ดีว่าเรามีการคิดค้นวิจัยในการใช้พืชอย่าง มันสำปะหลัง อ้อย ในการผลิตแอทานอล (Ethanol) เพื่อในการผลิตแก๊สโซฮอล์ และน้ำมันปาล์มในการผลิตไบโอดีเซล แต่ครั้งนั้นน้ำมันยังมีราคาอยู่เพียงลิตรสิบบาท เด็กนักเรียนอย่างผมก็ได้แต่เรียนและจดจำ มาระลึกถึงคุณค่าอีกทีก็ตอนที่น้ำมันมีราคากว่าสามสิบบาท และชื่อของสบู่ดำที่ได้ยินเมื่อสักครู่ก็จุดประกายความหวังเล็กๆ ที่เรากำลังจะแก้ไขปัญหาเรื่องพลังงานได้ในประเทศของเรา  นับจากนั้นจนถึงปัจจุบันเป็นระยะเวลากว่าสี่ปีแล้ว ที่ผมมีโอกาสในการถ่ายภาพประกอบงานวิจัยเกี่ยวกับสบู่ดำมาโดยตลอด

ค่ำคืนเหน็บหนาว บนดอยสูง 1,300 เมตร และกระป๋องน้ำสีอำพันเย็นเฉียบอย่างกับแช่ตู้เย็นทั้งที่พึ่งแกะจากกล่องกระดาษ เป็นเรื่องไม่ประจำ ไม่สันทัดสำหรับช่างภาพสารคดีแปลกถิ่นอย่างผม  แต่ด้วยเหตุที่ต้องกระชับพื้นที่ทุกสิ่งเข้าไว้ในภารกิจผมจึงต้องรีบทำความรู้จักกับอากาศเย็นที่อยู่ๆ ก็เย็นกระทันหันอย่างกับพึ่งนึกได้เพื่องานที่กำลังจะเริ่มในยามดึกดื่นบนยอดดอยประชิดชายแดนพม่า  “ไปคนเดียวได้แน่นะ” ขจร สุริยา ชายช่างเจรจาเจ้าหน้าที่สถานีเกษตรหลวงอ่างขางถามย้ำๆ ด้วยความเป็นห่วงก่อนจะทิ้งผมไปในความมืดพร้อมกับเสียงควบมอเตอร์ไซต์วิบากสีแดงใหม่เอี่ยม ชายสูงโปร่งผิวขาวไม่ต่างจากคนเหนือทั่วไป แนะนำให้ผมไปพบกับเจ้าหน้าที่ของโครงการหลวงอีกคนที่เป็นชาวบ้านหมู่บ้านเล็กๆ บนดอยอ่างขาง  อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ นามบ้านขอบด้งซึ่งในคืนมืดมิดต้นฤดูหนาวนี้ ฝุ่นตรงลานกลางหมู่บ้านจะฟุ้งกระจายอีกรอบ  งานเลี้ยงทำบุญและการเต้นรำที่ทำกันเฉพาะคนในหมู่บ้านหลังเสร็จฤดูเก็บเกี่ยวนี้กำลังถูกเตรียมการอย่างเรียบๆ ด้วยการเรี่ยไรเงินเพื่อซื้อหาหมูดำตัวขนาดกำลังดีสัก

ชาวบ้านหลายคนว่า.. พระราชดำริของในหลวง ที่ทรงพระราชทานเพื่อแก้ไขปัญหาความเดือดร้อนในพื้นที่ต่างๆ ของประเทศนั้น เปรียบเสมือนสายฝนอันชุ่มฉ่ำที่พร่างพรมลงมาในยามที่พสกนิกรของพระองค์รู้สึก ร้อน แล้ง และสิ้นหวัง นั่นคงเป็นความรู้สึกที่ไม่ห่างเหินเกินจินตนาการของประชาชนคนไทยในภูมิภาคอื่นๆ ซึ่งรับรู้ รับฟัง และเฝ้าติดตามคลื่นแห่งปัญหา ละลอกแล้ว ละลอกเล่า ที่ได้ถูกบรรเทา-ทุเลาลงด้วยพระปรีชาอันก่อเกิดจากการ ‘เข้าถึง’ และ ‘เข้าใจ’ ในแก่นแกนของปัญหานั้นๆ อย่างหาที่เปรียบมิได้ ในอดีต ‘ผืนป่ากุยบุรี’ ซึ่งอยู่ในอำเภอเล็กๆ

บ่อยครั้งที่กิจกรรมดูนกและถ่ายภาพนก เปรียบเสมือนเป็นการบังคับให้ต้องเดินทางไปยังสถานที่หรือแหล่งท่องเที่ยวต่าง ๆ ที่แตกต่างกันทั้งสภาพภูมิประเทศและระบบนิเวศวิทยา ซึ่งไม่จำเป็นว่าสถานที่แห่งนั้นจะเป็นที่ถูกใจเราหรือไม่ก็ตาม จนหลายคนต้องถอดใจไปกับกิจกรรมนี้ เมื่อนึกการเดินทางและค่าใช้จ่ายที่ถีบตัวสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง แต่ในขณะเดียวกันก็ยังมีจำนวนคนอีกไม่น้อย ที่ยังรักษาการเดินทางของตนเองเพื่อทำกิจกรรมดูนกและถ่ายภาพนกเพื่อตอบสนองความสุขทางใจของตนเองอย่างสม่ำเสมอ แต่ถ้าเราลองมองย้อนกลับไปอีกด้านหนึ่งของการเดินทางในแต่ละครั้ง ก็จะพบว่าการเดินทางไปยังสถานที่ต่าง ๆ ก็ทำให้เราได้เรียนรู้และศึกษาเรื่องราวต่างๆจากสิ่งที่ได้พบเห็นมาไม่ว่าจะเป็นความสวยงามของธรรมชาติและวิธีการดำรงชีวิตของชุมชนในพื้นที่ที่แตกต่างกัน รวมทั้งความสำคัญทางวัฒนธรรมที่ร้อยเรียงสืบทอดกันมาอย่างที่หลายคนไม่เคยได้รับรู้มาจากการร่ำเรียนในสถานศึกษา ซึ่งปัจจุบันได้มีการบัญญัติการท่องเที่ยวในลักษณะนี้เอาไว้ว่าเป็น “การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์” ซึ่งใช้กันจนนักท่องเที่ยวในบ้านเราทั้งหน้าเก่าและหน้าใหม่พากันเราเข้าใจว่า ใครก็ตามที่เดินทางเข้าไปท่องเที่ยวในเขาลำเนาไพร การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ ซึ่งในความเป็นจริงไม่ได้เป็นเช่นนั้นเลย การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ ที่พูดกันจนเป็นคำฮิตติดปาก มีความหมายมากลึกซึ้งมากกว่าคำพูดเพียงแค่

    พุทธศักราช ๒๕๕๓ ราชอาณาจักรไทยมีเหตุการณ์หลายสิ่งหลายอย่างเกิดขึ้น ที่ซึ่งประวัติศาสตร์จำต้องจารึกไว้ ทว่า ก็หาได้มีเหตุการณ์ใดที่พสกนิกรไทยทั่วหล้า ฟังแล้ว เห็นแล้ว สัมผัสแล้ว อดที่จะปลาบปลื้มได้เท่าวันที่ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช หรือที่ชาวบ้านทั้งหลายอิ่มเอมใจที่จะเอ่ยเรียกพระองค์ว่า ‘ในหลวง’ เสด็จออก ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย เนื่องในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา ๕ ธันวามหาราช แม้จะทรงตรากตรำพระวรกายมามากกว่า 83

“..ปัญหาของวันนี้ ไม่ใช่ปัญหาของการบัญญัติ หรือแก้ไขรัฐธรรมนูญ ทุกวันนี้คือความปลอดภัย ขวัญดีของประชาชน ซึ่งเดี๋ยวนี้ประชาชนทั่วไปทุกแห่งทุกหน มีความหวาดระแวงว่าจะเกิดอันตราย มีความหวาดระแวงว่าประเทศชาติจะล่มจม โดยที่จะแก้ไขลำบาก ตามข่าวที่ได้ทราบมาจากต่างประเทศ เพราะเหตุว่าในขณะนี้ทั้งลูกชายทั้งลูกสาวก็อยู่ต่างประเทศ ทั้งสองก็ทราบดี แล้วก็ได้พยายามที่จะแจ้งให้กับคนที่อยู่ในประเทศเหล่านั้นว่า ประเทศไทยนี้ยังแก้ไขสถานการณ์ได้ แต่รู้สึกว่าจะเป็นความคิดที่เป็นความคิดแบบหวังสูงไปหน่อย ถ้าหากว่าเราไม่ทำให้สถานการณ์อย่าง ๓ วันที่ผ่านมานี้สิ้นสุดไปได้ ฉะนั้นก็ขอให้โดยเฉพาะสองท่านคือพลเอกสุจินดา และพลตรีจำลอง ช่วยกันคิด คือหันหน้าเข้าหากัน ไม่ใช่เผชิญหน้ากัน

หากภาพๆ หนึ่งสามารถบอกเรื่องราวได้มากกว่าคำพูดพันคำ ภาพของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ขณะทรงงานต่างๆ คงจะบอกเรื่องราวได้นับหมื่น นับแสนคำ เพราะพระราชกรณียกิจของพระองค์ล้วนแต่ทำเพื่อพสกนิกรและความเจริญรุ่งเรืองของประเทศชาติ ภาพๆ หนึ่งจากช่างภาพทั้ง 6 ท่าน ต่อไปนี้ บันทึกมาจากความตั้งใจและความจงรักภักดี และทุกภาพล้วนมีความทรงจำที่ยังติดตรึงใจของช่างภาพมิรู้คลาย เชื่อว่าช่างภาพทุกท่าน เมื่อมีโอกาสได้บันทึกภาพ พระราชาของเรา เขาจะตั้งใจอย่างเต็มความสามารถ เพื่อให้ได้ภาพที่ดีที่สุดเท่าที่มีโอกาส และภาพๆ นั้นคือสิ่งล้ำค่าในชีวิตการเป็นช่างภาพ ขอพระองค์ทรงพระเจริญ พระผู้สถิตย์ในใจนักถ่ายภาพ

‘ในหลวง’ เป็นคนดีครับ ท่านช่วยเหลือคนยากจน  ทั้งน้ำทั้งป่าไม้ ภูมิใจท่านหลายๆ ในส่วนของเราก็ได้โครงการโคนมของสหกรณ์โคนมที่ให้กู้ยืมวัวมาก่อน 5 ตัว เป็นเงินประมาณสองแสนบาท เราก็คอยรีดนมใช้คืนเขา ต้องใช้อยู่ 5 ปี พอดีลูกช่วยซื้อวัวมาเพิ่มก็เลยคืนสหกรณ์ได้เร็ว ใครคืนช้า ‘ในหลวง’ ท่านก็คอยช่วยเหลือ ภาพ ‘ในหลวง’ ที่ติดตาผมมากเลยคือภาพตอนที่ท่านเสด็จไปในป่าต้องเดินข้ามน้ำ ไม่รู้ไปได้ยังไง ทางลำบากท่านก็ยังเสด็จไป ผมประทับใจที่ท่านไปได้

‘ในหลวง’ เป็นพ่อตัวอย่างที่ดี เรื่องเศรษฐกิจพอเพียงที่ท่านสอนก็ดี ท่านสั่งสอนให้พวกเราประหยัด เราก็นำไปสั่งสอนลูกหลานว่าให้รักในหลวง  สอนให้ทำดีและเผื่อแผ่   เรามีเราก็เผื่อแผ่คนยากไร้ แบ่งปันให้คนอื่น ไม่โลภ เพราะเราก็อายุป่านนี้แล้วถึงอยากได้มาก   ก็เอาไปไม่ได้อยู่แล้ว เห็นท่านไม่สบายก็เป็นห่วงอยู่แหละ เฝ้าดูข่าวจากทีวีอยู่ทุกวัน เราไม่ได้ไปที่โน่นหรอก (โรงพยาบาลศิริราช) สมัยก่อนท่านเคยมาทอดกฐินก็ยังเห็นไกลๆ เพราะคนมันเยอะ ตอนนั้นอายุได้ 21 ปี เมื่อประมาณ พ.ศ. 2500

พระเจ้าอยู่หัวเป็นพ่อผู้นำที่ว่ารู้จักทุกข์สุขของประชาชน ให้ความ สนับสนุนไม่ว่าจะเป็นโครงการแหล่งน้ำ เขื่อนกักน้ำ  ให้ชาวโรงน้ำปลาได้มีน้ำกินน้ำใช้ ได้มีการเพาะปลูก  เห็นว่าในเมืองกุยบุรีที่มีน้ำประปาใช้นั่นก็โครงการของพระเจ้าอยู่หัว ที่จะทำความดีเพื่อ ‘ในหลวง’ ก็คือไม่คดโกงใคร ไม่เอาของใคร ซื่อสัตย์  ให้อยู่รอดโดยไม่ต้องไปโกงใคร  เมื่อเราดีในหลวงก็ดีไม่เป็นทุกข์ ทุกวันนี้ที่เห็นพระเจ้าอยู่หัวไม่สบายก็เป็นเพราะเรื่องการบ้านการเมือง  เราคิดว่าท่านมีความเมตตาต่อพสกนิกรของท่าน ดูแลกลัวว่าพสกนิกรจะไม่พอกินพอใช้จะเดือดร้อน ฝนฟ้าแล้ง ท่านก็ทำฝนเทียม  จะหาองค์ไหนที่เหมือนท่านอีกนะ ภาพที่ประทับใจคือภาพที่ท่านนั่งบนเศวตฉัตรตอนขึ้นครองราชย์ ที่จำได้ก็เพราะมีไว้ที่บ้านด้วย และที่ติดใจอีกภาพก็คือที่พระเจ้าอยู่หัวจะไปไหนก็จะต้องมีกล้องถ่ายภาพไปด้วย 

สำหรับผม ‘ในหลวง’ นอกจากจะเปรียบเสมือนพ่อแล้วท่านยังเป็นทุกๆ อย่างของคนไทยทั้งประเทศ รู้สึกว่าท่านให้อะไรทุกอย่างกับคนทุกชนชั้น ท่านไม่เคยแบ่งแยกว่าใครมีอาชีพอะไร ฐานะแบบไหน ท่านมอบแต่สิ่งดีๆ ให้ลูกๆ อย่างเท่าเทียมกันหมด สิ่งที่ผมจะทำเพื่อท่านก็คงจะเหมือนกับคนไทยคนอื่นๆ คือการทำตัวเป็นคนดี ไม่ทำให้สังคมเดือดร้อน อย่างเวลาขับแท็กซี่แล้วเก็บของของผู้โดยสารที่ลืมหรือตกลงหล่นไว้บนรถได้ ก็จะหาวิธีนำไปส่งคืนให้เขา หรือไม่ก็นำไปฝากไว้ที่ สวพ.91 หรือ จส.100  เวลาที่ได้ทำความดีผมก็รู้สึกว่าถึง ‘ในหลวง’ นะครับ การทำความดีเราก็เป็นผู้ที่รู้สึกสบายใจเป็นอันดับแรก

ถ้าพูดถึงในหลวง  ผมว่าเปรียบเสมือนหัวใจดวงเล็กๆ ดวงหนึ่งที่ต้องอยู่ในร่างกายเราตลอดไป  ไม่อยู่ไม่ได้ ผมจำภาพในหลวงได้ตั้งแต่ตอนเล็กๆ เคยเห็นแต่ภาพ เคยอยู่ตรงหน้าท่านครั้งเดียวในชีวิตและไม่เคยลืมอีกเลยตอนรับปริญญาบัตร  ซึ่งปีนั้น  จำได้ว่าท่านบอกว่า “ท่านจะไม่มาเพราะท่านป่วย” พอถึงเวลาจะรับจริงๆ ท่านมา ท่านตรัสว่า “มีคนรอเราอยู่ ต้องไป” ก็ร้องไห้กันเกือบทั้งหอประชุม ก็ถือเป็นสิ่งที่ไม่เคยลืมเลย ในโลกนี้คงไม่มีกษัตริย์องค์ไหนทำทุกอย่างเพื่อคนในประเทศของท่านอย่างนี้ แล้วก็คิดว่าท่านเป็นจุดศูนย์รวมของทุกคนที่จะทำอะไรต่างๆ เลยด้วยซ้ำ  ท่านเป็นศูนย์รวมใจจริงๆ ผมเพิ่งฟังเมื่อคืน อยากให้คนไทยในประเทศได้คิด