มูลนิธิภาพถ่ายแห่งประเทศไทยร่วมกับกระทรวงพลังงานจัด “นิทรรศการภาพถ่ายข้างบ้านพ่อ” ภายใต้ โครงการ สายธารแห่งน้ำพระทัย ๘๔ พรรษา” เพื่อเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในวโรกาส จะมีพระชนมายุ 7 รอบ หรือ 84 พรรษา ใน ปีพ.ศ.2554 และเนื่องในวันเฉลิมพระชนมพรรษา 5 ธันวาคม โดยจะเป็นการแสดงภาพถ่ายเกี่ยวกับโครงการพระราชดำริ ซึ่งคัดเลือกภาพถ่ายความประทับใจ เกี่ยวกับโครงการพระราชดำริที่ประชาชน

สุ้มเสียงการสนทนากันระหว่างนักวิจัยกับทีมงานถ่ายทำวีดีโอในรถตู้ขณะที่กำลังเดินทางไปถ่ายทำสารคดีเกี่ยวกับการเลี้ยงผึ้ง ซึ่งผมรับหน้าที่ในการถ่ายภาพนิ่ง ทำให้ได้ยินชื่อของ “สบู่ดำ” เป็นครั้งแรกเมื่อกลางปี พ.ศ.๒๕๔๙ ประเด็นที่พวกเขากำลังสนทนากันนั้นกล่าวถึงพืชที่กำลังอยู่ในกระแสสร้างความฮือฮาในวงการเกษตร เพื่อนำเอามาใช้ในการผลิตน้ำมันไบโอดีเซล ชื่อของสบู่ดำทำให้ผมนึกย้อนกลับไปถึงเนื้อหาในวิชาวิทยาศาสตร์สมัยที่เรียนในระดับมัธยมต้น จำได้ดีว่าเรามีการคิดค้นวิจัยในการใช้พืชอย่าง มันสำปะหลัง อ้อย ในการผลิตแอทานอล (Ethanol) เพื่อในการผลิตแก๊สโซฮอล์ และน้ำมันปาล์มในการผลิตไบโอดีเซล แต่ครั้งนั้นน้ำมันยังมีราคาอยู่เพียงลิตรสิบบาท เด็กนักเรียนอย่างผมก็ได้แต่เรียนและจดจำ มาระลึกถึงคุณค่าอีกทีก็ตอนที่น้ำมันมีราคากว่าสามสิบบาท และชื่อของสบู่ดำที่ได้ยินเมื่อสักครู่ก็จุดประกายความหวังเล็กๆ ที่เรากำลังจะแก้ไขปัญหาเรื่องพลังงานได้ในประเทศของเรา  นับจากนั้นจนถึงปัจจุบันเป็นระยะเวลากว่าสี่ปีแล้ว ที่ผมมีโอกาสในการถ่ายภาพประกอบงานวิจัยเกี่ยวกับสบู่ดำมาโดยตลอด

ค่ำคืนเหน็บหนาว บนดอยสูง 1,300 เมตร และกระป๋องน้ำสีอำพันเย็นเฉียบอย่างกับแช่ตู้เย็นทั้งที่พึ่งแกะจากกล่องกระดาษ เป็นเรื่องไม่ประจำ ไม่สันทัดสำหรับช่างภาพสารคดีแปลกถิ่นอย่างผม  แต่ด้วยเหตุที่ต้องกระชับพื้นที่ทุกสิ่งเข้าไว้ในภารกิจผมจึงต้องรีบทำความรู้จักกับอากาศเย็นที่อยู่ๆ ก็เย็นกระทันหันอย่างกับพึ่งนึกได้เพื่องานที่กำลังจะเริ่มในยามดึกดื่นบนยอดดอยประชิดชายแดนพม่า  “ไปคนเดียวได้แน่นะ” ขจร สุริยา ชายช่างเจรจาเจ้าหน้าที่สถานีเกษตรหลวงอ่างขางถามย้ำๆ ด้วยความเป็นห่วงก่อนจะทิ้งผมไปในความมืดพร้อมกับเสียงควบมอเตอร์ไซต์วิบากสีแดงใหม่เอี่ยม ชายสูงโปร่งผิวขาวไม่ต่างจากคนเหนือทั่วไป แนะนำให้ผมไปพบกับเจ้าหน้าที่ของโครงการหลวงอีกคนที่เป็นชาวบ้านหมู่บ้านเล็กๆ บนดอยอ่างขาง  อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ นามบ้านขอบด้งซึ่งในคืนมืดมิดต้นฤดูหนาวนี้ ฝุ่นตรงลานกลางหมู่บ้านจะฟุ้งกระจายอีกรอบ  งานเลี้ยงทำบุญและการเต้นรำที่ทำกันเฉพาะคนในหมู่บ้านหลังเสร็จฤดูเก็บเกี่ยวนี้กำลังถูกเตรียมการอย่างเรียบๆ ด้วยการเรี่ยไรเงินเพื่อซื้อหาหมูดำตัวขนาดกำลังดีสัก